Uşak Belediyesi Halı-Kilim Evi
UŞAK HALISI TARİHÇE
Anadolu’da dokuma sanatı ilk çağlarda Lidya ve Frigyalılar döneminde başlamıştır. O dönemde bölgede yetişen hayvanların kaliteli yünlerinin olması nedeniyle, yünleri değerlendirmek için iplik yapılır ve havlu dokuma başlar.
Dokuma sanatı Türk aşiretlerinden Selçuklular ile Anadolu’ya yerleşir. Dokumacılık önceleri Türk toplumunun da geleneksel olarak dokunan özel çeyiz eşyasıydı. Ancak ölüm sebebiyle miras olarak paylaşılmaya yada camilere verilmeye başlandı.
Uşak ve yöresi 15.yy erken Osmanlı dönemi halıların yaratıcısı Osmanlı dönemi halıcılık merkezi olmuştur. Ülke de 1500’lü yıllarda başlayan kapitülasyonlar sonucu ülkeye gelen elçilere Osmanlı sınırları içerisinde ticaret yapma hakkı tanınır. Böylece halılar yurt dışına kendini gösterir.
Avrupa’daki seçkin aileler ünlü ressamlara tablolarını yaptırırlarken Uşak halılarını duvarda yerde ve masada dekor olarak kullanırlar. Hans Holbein ve Lorenzo Lotto gibi ünlü ressamların tablolarında yer alan halılar ressamların adlarını almıştır, bunlara Lotto ve Holbein denmiştir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Uşak halıları büyük önem kazanmıştır. O dönemde Azerbeycan’dan getirilen dokuma ustaları Uşak’a özgü halıları yeni tarzlarla dokumaya başlamıştır. Halıların özelliklerini kaybetmemesi için Anadolu müftüleri görevlendirilmiş ve dokumalar kontrol altında devam etmiştir. Desenler nakkaşlar el süsleme sanatçıları tarafından tasarlanarak, saray halıları adını almıştır. Osmanlı saraylarından, Avrupa şatolarına, camilerden kiliselere kadar yayılan Uşak halısı sadece bir halı değil saygınlık sembolü olan bir efsanedir. Bir sanat eseri olarak tarihe imzasını atan, kültürel mirasımız el dokuma Uşak Halısı’nın dünya pazarında eski bilinirliğini artırmak, gelecek yüzyıllara sanatsal bir miras bırakmak amacıyla tekstil alanında 2000’li yıllarda ilerleme kaydedilmiş ve yeniden fabrikalarda Uşak iplikleri dokunmaya başlanmıştır.
Yıllara meydan okuyan dayanıklılığı ile sanat tarihine imzasını atan Uşak Halısı, yıllar geçmesine rağmen korunduğu sağlam yapısını natürel yün halı ipliğinden almaktadır.
Bu doğrultuda ihraç edilen halı ve kilimler Türkiye’de el dokuma halı sektöründe faaliyet gösteren çeşitli firmalara hizmet vererek, kalitede sürerliğinin takibini yapmaktadır. Bu doğrultuda kurulan fabrikaların bulunduğu Uşak Organize Sanayi Bölgesi’nde %100 natürel yün iplikle üretim yapan halı dokuma firmalarına iplik temini sağlamaktadır. Ayrıca evrenin temiz kalması için gereken özen sağlanmakta, fiziksel, kimyasal biyolojik ve çamur susuzlaştırma üniterlerinden oluşan 1 Arıtma Tesisi bulunmaktadır.
Bugün el dokuma halı kilim imalatçı ve ihracatlarının, iplik ihtiyaçlarının %90’lık kısmı Uşak’ta ki firmalar tarafından temin edilmektedir. Şehrimizde imal edilen %100 natürel yün Halı ve Kilim ipliği Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde El Dokuma Halı ve Kilimleri olarak hayat bulmakta ; bu halı ve kilimler Amerika’ya ve Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir.
Uşak Halı Kilim evinde;
2 adet heybe, 3 adet yolluk halı, 2 adet seccade, 18 adet halı, 17 adet kilim, 13 adet patchwork halı bulunmaktadır.
KUŞLU HALI
Esas motifi meydana getiren şekillerin ilk bakışta kuşu andırması nedeniyle “kuşlu” denilen halılarda aslında birbiri ile karşılaşan iki yaprak arasında zeminin çeşitli renginden meydana gelen aldatıcı bir görünüşü vardır. Hayat ağacının üzerindeki kuşlar yaşamı ve ruhu temsil etmektedir. Ejderha hayat ağacını koruyan hayvandır. Üç motif ruhun sürekliliğini ve ölümsüzlüğünü simgelemektedir. Anadolu insana kuş ile hasbihalini, bazen ejderha ile kavgasını halıya dokuyarak ifade etmiştir. Bunun yanında kuş, pek çok anlama daha gelmektedir. Örneğin bazen sevgi, sevgili, bazen de ölen kişinin ruhudur. Ayrıca kuvvet ve kudreti temsil eder.
SERPME UŞAK HALISI
Yöresel Uşak Halılarının diğer bir örneğidir.
Bölgede yaşayan halkın, yöreye özgü malzeme, renk ve motifler kullanılarak üretilmiş özgün halılardır.
GÖBEKLİ UŞAK HALISI
Göbekli Uşak halılarına örnektir.
Göbekli motifinin çeyreğiyle köşelerinin oluşturulduğu desende çiçekler ve dallar yer almaktadır.
BULUTLU
Zemin üzerindeki simetrik şekiller buluta benzetildiği için desen, ismini buradan almıştır. Bulutların tekrarlı kullanılması hayatın sürekliliğini anlatır.
SAPANLI (RUMİ)
Zeminde yer alan motiflerin sapan şekline benzetilmesiyle verilmiş olan bir isimdir. Desenlerde kıvrık dallar, çiçekler ve yapraklar kullanılmıştır. Kendi türünün değerli örneklerinden biridir.
YÖRESEL
Doğa insanın doğayı gözlemlemesiyle oluşturduğu bir modeldir. Modelde hançer şeklinde yapraklar ve renkli çiçekler bulunur.
KÖŞELİ
Surfa-köşe ismiyle anılan Uşak halılarına örnektir. Zeminde bulunan köşe desenlerden dolayı bu ismi almıştır.
YILDIZLI
En iyi örnekleri 17.Yüzyıla kadar görülmüş olan bu grupta yer alan halılar, Yıldızlı Uşak olarak bilinir ve sekiz kenarlı yıldız motifleriyle süslenir. Yıldızların içinde yer alan palmiye yaprağı şeklindeki motifler, hayat ağacını simgelemektedir. Yıldızın ortasında, oldukça geleneksel bir kuş ve ejderha motiflerinin bir varyasyonu kullanılır. Yıldız motifi Türk halılarında üretkenliği ifade eder. Ayrıca doğum, barış içinde yaşam ve evrenin yenilenmesi gibi anlamlar da içerir.
SECCADELER (MİHRAPLI HALILAR)
Kutsal mekan anlamı ile yüklü aynı zamanda bir mescid işlevi gören namazlıklarda, modelin ana temasını bir mihrap ve onun içerdiği motifler oluşturur. Bunların her biri merkez simgeciliğini çözebilmemize yardımcı en önemli öğelerdir.
